Türkiye Elektrik Piyasasında Piyasa Takas Fiyatı (PTF) ve Dengeleme Mekanizmaları

Elektrik, modern medeniyetin vazgeçilmez bir enerji kaynağı olmasının yanı sıra, karmaşık ekonomik ve operasyonel dinamiklere sahip bir piyasanın da anahtarıdır. Türkiye elektrik piyasası, bu karmaşık yapıyı tüm unsurlarıyla yansıtan, sürekli değişen dengeleri ve fırsatları barındıran bir alandır (EPDK). Özellikle Hidroelektrik Santral (HES) işletmecileri ve yöneticileri, enerji ticareti sorumluları, mühendis ve teknik uzmanlar, enerji piyasası uzmanları ve akademisyenler ile enerji sistemleri ve ekonomi öğrencileri için bu piyasanın inceliklerini kavramak, stratejik avantajlar sağlamaktadır. Bu kapsamlı blog yazısında, Türkiye elektrik piyasasının temel taşlarından olan Piyasa Takas Fiyatı (PTF) ve dengeleme mekanizmalarını enine boyuna inceleyeceğiz (EPİAŞ, EPDK).

1. Giriş: Elektrik Piyasası Neden Bu Kadar Karmaşık?

Elektrik piyasasının doğasında var olan karmaşıklık, en temelde elektriğin aynı anda üretilip aynı anda tüketilmesi zorunluluğundan kaynaklanır (TEİAŞ). Fiziksel olarak büyük ölçekte depolanamayan elektrik enerjisi, arz ve talebin milisaniyeler içinde eşleşmesini gerektiren, canlı ve dinamik bir denge oyunudur. Bu hassas dengeyi sağlamak üzere tasarlanan piyasa mekanizmaları, çok sayıda üretim ve tüketim aktörünün, iletim şebekesi kısıtlarının ve dışsal faktörlerin etkisiyle iç içe geçmiş, çok boyutlu bir yapı sunar (EPDK).

• EPİAŞ’ın Piyasa Yapıcılığı ve Düzenleyici Rolü: Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (EPİAŞ), Türkiye elektrik piyasasının merkezi ve düzenleyici kollarından biridir (EPİAŞ). Sadece bir piyasa işletmecisi olmanın ötesinde, Gün Öncesi Piyasası (GÖP), Gün İçi Piyasası (GİP) ve Dengeleme Güç Piyasası (DGP) gibi kritik piyasaları işletmekle kalmaz, aynı zamanda bu piyasaların şeffaflığını, güvenilirliğini ve adil rekabet koşullarını sağlar (EPİAŞ). EPİAŞ, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından belirlenen mevzuat çerçevesinde hareket ederek, piyasa katılımcıları için eşit ve öngörülebilir bir oyun alanı sunar (EPDK). Bu rol, arz ve talebin en verimli şekilde buluşmasını sağlayarak, sistemin toplam maliyetini optimize etmeye yöneliktir (EPİAŞ).
• Fiyatların Öngörülememesi ve HES’ler İçin Etkileri: Elektrik fiyatları, meteorolojik koşullar, küresel yakıt fiyatları, beklenmedik santral arızaları, iletim kısıtları ve hatta siyasi gelişmeler gibi sayısız faktörün anlık etkileşimiyle sürekli dalgalanma gösterir. Bu öngörülemezlik, özellikle hidroelektrik santralleri (HES) için stratejik zorluklar yaratır (HESİAD). HES’ler, diğer santrallerden farklı olarak, ana yakıtları olan suyu depolayabilme yeteneğine sahiptir. Ancak bu avantaj, suyun doğru zamanda, doğru fiyattan enerjiye dönüştürülmesi zorunluluğunu da beraberinde getirir. Kuraklık dönemleri veya aşırı yağışlar gibi hidrolojik koşullar, HES’lerin üretim potansiyelini doğrudan etkilerken, piyasa fiyatlarındaki belirsizlik, üretim planlamasını ve dolayısıyla gelir öngörüsünü adeta bir satranç oyununa çevirir (DSİ).
• “Üretimi Değil, Geliri Maksimize Et” Yaklaşımı: Geleneksel enerji üretim anlayışında odak nokta, genellikle teknik kapasitenin tamamını kullanarak maksimum elektrik üretmek olmuştur. Ancak rekabetçi piyasa ortamında, bu yaklaşım her zaman en karlı sonuçları vermez. Özellikle HES’ler gibi depolama kabiliyeti olan kaynaklar için stratejik bir dönüşüm yaşanmıştır: “Üretimi değil, geliri maksimize et.” Bu yaklaşım, suyun bir kaynak olarak en yüksek piyasa fiyatlarının beklendiği saatlerde kullanılması anlamına gelir. Örneğin, gece geç saatlerde veya talep düşükken üretmek yerine, su kaynaklarını gün içindeki veya haftalık bazdaki yüksek PTF değerlerinin beklendiği zamanlara saklamak, birim su başına elde edilen geliri katlayabilir. PTF ve dengeleme mekanizmalarının derinlemesine anlaşılması, HES işletmecilerinin bu stratejik vizyonu hayata geçirmeleri için kilit bir araçtır (EPİAŞ). Bu sayede, santraller sadece teknik olarak verimli olmakla kalmaz, aynı zamanda finansal olarak da en üst düzeyde performans sergilerler (EPİAŞ).

2. Gün Öncesi Piyasası (GÖP) Nedir?

Gün Öncesi Piyasası (GÖP), Türkiye elektrik piyasasının temel yapı taşlarından biridir. Adından da anlaşılacağı üzere, elektrik enerjisinin teslim edileceği günden bir gün önce, saatlik bazda alınıp satıldığı organize bir piyasadır (EPİAŞ). GÖP, piyasa katılımcılarının (üreticiler, tüketiciler ve tedarik şirketleri) ertesi günkü üretim ve tüketim planlarını önceden beyan ederek enerji alıp satmalarına olanak tanır. Bu sayede, sistem operatörü (TEİAŞ) için bir sonraki günün arz-talep dengesi hakkında ön bir öngörü oluşur ve sistemin güvenli ve istikrarlı işletilmesi için gerekli düzenlemeler yapılır (TEİAŞ).

2.1. GÖP’nin Tanımı ve EPİAŞ Rolü

GÖP, serbest piyasa prensiplerine dayanır ve katılımcıların rekabetçi bir ortamda fiyat belirlemesine olanak tanır. EPİAŞ, bu piyasanın sorunsuz bir şekilde işlemesini sağlar, teklifleri toplar, eşleştirme algoritmasını çalıştırır ve sonuçları ilan eder.

GÖP, elektrik enerjisinin ticareti için şeffaf, rekabetçi ve güvenilir bir zemin sunar.

• Serbest Piyasa Mantığı ve Fiyat Keşfi: GÖP, temel olarak arz ve talebin serbestçe buluştuğu bir platformdur. Üretim santralleri, üretim maliyetlerini, marjinal maliyetlerini ve beklenen yakıt fiyatlarını göz önünde bulundurarak satış teklifleri sunar. Elektrik tüketicileri veya perakende şirketleri ise kendi tüketim beklentilerine göre alış tekliflerini sisteme girerler. Bu karşılıklı etkileşim, piyasada fiyat keşfinin gerçekleşmesini sağlar. Yani, piyasa katılımcıları kendi öngörüleri doğrultusunda fiyat belirleme sürecine doğrudan katılırlar (EPİAŞ, EPDK).
• 1 Gün Önceden Planlama ve Risk Yönetimi: GÖP’ün en önemli işlevlerinden biri, piyasa katılımcılarına ertesi günkü üretim ve tüketimlerini bir gün önceden kilitleme imkanı sunmasıdır. Bu, hem üreticilerin yakıt tedariklerini ve operasyonel planlamalarını yapmalarına hem de tüketicilerin maliyetlerini ve bütçelerini öngörmelerine yardımcı olur. Özellikle ani piyasa dalgalanmalarına karşı bir ön risk yönetimi aracı olarak işlev görür (EPİAŞ).
• TEİAŞ’ın Sistem Dengesini Koruma İhtiyacı: Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ), Türkiye’deki elektrik iletim sisteminin güvenli, istikrarlı ve kesintisiz işletilmesinden sorumlu ulusal iletim sistemi operatörüdür. GÖP sonuçları, TEİAŞ için ertesi günkü beklenen arz-talep dengesi hakkında hayati bilgiler sağlar. Bu veriler sayesinde TEİAŞ, iletim kısıtlarını yönetir, gerekli yedek kapasiteyi belirler ve olası sistem dengesizliklerine karşı hazırlıklı olur. GÖP, TEİAŞ’ın şebeke güvenliğini sağlama misyonunda önemli bir öncü göstergedir (TEİAŞ).

2.2. Piyasa Takvimi ve Zaman Akışı

GÖP’teki işlemler, katı bir takvim ve zaman çizelgesi dahilinde gerçekleşir. Bu, tüm katılımcılar için eşit koşullar ve piyasa şeffaflığı sağlar (EPİAŞ).

• Saatlik Teklif Verme Zamanları: Piyasa katılımcıları, her gün saat 11:30’a kadar (resmi tatil ve hafta sonları için değişiklik gösterebilir) ertesi günün her bir saati (toplam 24 saat) için alış veya satış tekliflerini EPİAŞ’ın elektronik platformuna iletirler. Her saat için ayrı bir fiyat ve miktar teklifi sunulabilir (EPİAŞ).
• Teklif Revize Süresi ve Kapanış: Teklif verme süresi boyunca katılımcılar, stratejilerine veya güncel verilere göre tekliflerinde istedikleri sayıda değişiklik yapabilirler. Ancak belirlenen son saat olan 11:30’dan sonra herhangi bir revizyon yapılması mümkün değildir. Bu kesin kapanış saati, piyasada dürüstlük ve adaleti sağlamanın önemli bir parçasıdır (EPİAŞ).
• Sonuçların Yayınlanması ve Kabul Süreçleri: Tekliflerin kapanmasının ardından, EPİAŞ’ın gelişmiş algoritması devreye girer. Genellikle saat 12:30 civarında, GÖP sonuçları, yani her bir saat için oluşan Piyasa Takas Fiyatları (PTF) ve eşleşen miktarlar EPİAŞ’ın şeffaf platformları üzerinden yayınlanır. Katılımcılar, kendi tekliflerinin nasıl eşleştiğini bu sonuçlar aracılığıyla görebilir ve onay süreçlerini tamamlayarak ertesi günkü operasyonel planlamalarını kesinleştirebilirler (EPİAŞ).

2.3. Teklif Tipleri

GÖP, piyasa katılımcılarının farklı operasyonel kısıtlarına ve ticari stratejilerine uygun çeşitli teklif tipleri sunar (EPİAŞ).

• Talep ve Üretim Teklifleri: Temelde iki ana teklif türü bulunur.
• Üretim Teklifleri: Elektrik üreten santrallerin belirli bir fiyattan ne kadar elektrik satmayı taahhüt ettiğini gösterir (EPİAŞ).
• Talep Teklifleri: Elektrik tüketen veya perakende şirketlerinin belirli bir fiyattan ne kadar elektrik almayı taahhüt ettiğini belirtir. Her bir teklif, bir fiyat ve o fiyattan alınacak veya satılacak bir miktar (MWh cinsinden) içerir (EPİAŞ).

• Minimum – Maksimum Üretim Sınırları: Özellikle üretim tesisleri, teknik kısıtlamalar nedeniyle belirli bir minimum (teknik asgari üretim) ve maksimum (kurulu güç veya anlık kapasite) üretim aralığında çalışmak zorundadır. Bu sınırlar, tekliflerde belirtilir ve eşleştirme algoritması tarafından dikkate alınır (TEİAŞ).
• Esneklik: Blok Teklif Nedir? Blok teklifler, ardışık saatlerden oluşan belirli bir zaman dilimi boyunca geçerli olan tekliflerdir. Örneğin, 4 saatlik bir blok teklifi verilebilir. Bu teklifler, “hepsi ya da hiçbiri” mantığıyla çalışır; yani, teklifin tamamı ya kabul edilir ya da tamamı reddedilir (EPİAŞ). Blok teklifler, özellikle esnek üretim kabiliyeti olan HES’ler veya kesintisiz üretim gerektiren bazı sanayi tesisleri için stratejik önem taşır. Örneğin, bir HES, öğle saatlerindeki yüksek fiyat potansiyelinden yararlanmak için 12:00-16:00 aralığı için yüksek bir fiyattan 4 saatlik bir blok teklifi verebilir. Bu, pompalı hidroelektrik santralleri için de önemli bir stratejidir; düşük fiyatlı saatlerde su basıp, yüksek fiyatlı saatlerde elektrik üretmek için blok teklifler kullanılabilir (HESİAD).

2.4. Arz-Talep Dengesi ve Fiyat Eşleşmesi

GÖP’te fiyat oluşumu, tüm tekliflerin eşleştirilmesiyle, yani arz ve talebin buluştuğu noktada gerçekleşir. Bu sürece genellikle “merit-order” sistemi rehberlik eder (EPİAŞ).

• Merit-Order (Arz-Talep Sıralaması): EPİAŞ’ın eşleştirme algoritması, tüm satış tekliflerini fiyata göre en ucuzdan en pahalıya doğru sıralar ve bir arz eğrisi oluşturur. Aynı şekilde, alış teklifleri de fiyata göre en pahalıdan en ucuza doğru sıralanır ve bir talep eğrisi oluşturulur. Bu sıralama, sistemin en düşük maliyetle işletilmesini sağlamayı hedefler (EPİAŞ).
• Sistem Marjinal Fiyat (SMF) Nasıl Oluşur?: SMF, arz ve talep eğrilerinin kesiştiği noktada oluşan fiyattır. Bu nokta, sistemdeki tüm talebi karşılamak için devreye giren son (en pahalı) üretim santralinin maliyetine eşit veya yakın bir fiyattır. Yani, o saatteki ilave bir birim elektrik talebini karşılamanın maliyetini gösterir. SMF, piyasadaki marjinal dengeyi yansıtır (EPİAŞ).
• Eşik Teklifin Belirlenmesi: Eşleştirme sürecinde, SMF’ye eşit veya daha düşük fiyatlı tüm satış teklifleri ve SMF’ye eşit veya daha yüksek fiyatlı tüm alış teklifleri kabul edilir. Bu, piyasadaki tüm katılımcıların aynı fiyattan (PTF) işlem yapmasını sağlar (EPİAŞ, EPDK).

2.5. EPİAŞ GÖP Fiyat Hesaplama Algoritması

EPİAŞ, Türkiye gün öncesi elektrik piyasasında teklif eşleştirme ve piyasa takas fiyatı (PTF) belirleme sürecini yöneten gelişmiş bir yazılım kullanır. Bu sistem, piyasa katılımcılarının sunduğu teklifleri titizlikle analiz ederek her saat için PTF’yi ve her bir teklif için eşleşen miktar ve fiyatı belirler (EPİAŞ).

1. Teklif Veritabanı ve Yapıları: EPİAŞ, piyasa katılımcılarından gelen tüm teklifleri detaylı bir veritabanında toplar. Türkiye gün öncesi elektrik piyasasında başlıca üç tür teklif bulunmaktadır: saatlik, blok ve esnek teklifler. Her bir teklif, en az bir fiyat-miktar çiftini içerir ve alış veya satış yönünde olabilir. Miktar negatif ise satış, pozitif ise alış yönündedir. Miktarlar lot birimiyle ifade edilir; bir lot 0.1 MWh’ye eşittir (EPİAŞ).

• Saatlik Teklifler: Katılımcılar, ertesi günün her bir saati için fiyat-miktar kırılım noktaları sunarlar. Satış yönlü fiyat kırılımlarında miktarlar negatif olarak belirtilir. Fiyat kırılımları artarken miktarların azalması beklenir (yani, alış miktarı azalırken satış miktarının mutlak değeri artmalıdır). Saatlik teklifler, kırılım noktaları arasında doğrusal enterpolasyon yaparak parçalı doğrusal bir fonksiyon oluşturur. Eşleşme miktarı, bu parçalı doğrusal fonksiyon üzerinde PTF’ye karşılık gelen miktar olarak belirlenir (EPİAŞ).
  • Örnek: Bir katılımcının saatlik teklifi şu şekilde örneklendirilebilir:

• Blok Teklifler: Blok teklifler, belirli bir zaman diliminde bölünemeyen ardışık saatlik teklifler gibidir. Geçerli oldukları süre boyunca tek bir fiyat-miktar çifti bulunur ve teklif edilen miktarın tamamının alınması/satılması koşuluyla verilir. Bir blok teklif, aktif olduğu süre için ya tamamen kabul edilir ya da tamamen reddedilir.
  • Bağlı Blok Teklifler: Bir blok teklif başka bir blok teklife bağlıysa, bağlı olan “çocuk” teklif, bağlı olunan ise “anne” teklif olarak adlandırılır. Anne teklif kabul edilmediği takdirde, çocuk blok teklif de kabul edilmez. En fazla üç blok teklif birbirine bağlanabilir ve döngüsel bir bağlantı kuramazlar. Bağlı blok teklifler aynı yönde (ya hepsi satış ya da hepsi alış) olmalıdır.
  • Örnek: Bağlı blok teklif örneği:

Bu örnekte, Y blok teklifinin kabul edilebilmesi için X blok teklifinin de kabul edilmiş olması şarttır. Bu örnek yapay zeka kullanılarak oluşturulmuştur.

• Esnek Teklifler: Sadece fiyat ve miktar bilgilerini içeren esnek teklifler, günün herhangi bir saatinde kabul edilebilirler ve saatten bağımsızdırlar. Mevcut piyasa yapısında yalnızca satış yönünde verilebilirler. Esnek teklifler de ya tamamen kabul edilir ya da tamamen reddedilir. Teklifin kabul edildiği saat, en yüksek PTF’nin olduğu saat olmak zorunda değildir; ancak, teklif fiyatı en yüksek PTF’nin altında ise teklif uygun bir saat için kabul edilir (EPİAŞ).

2. Optimizasyon Modeli ve Amaç Fonksiyonu: EPİAŞ’ın algoritması, eşleşme miktarlarını günlük piyasa fazlasını maksimum seviyeye çıkaracak şekilde belirler. Günlük piyasa fazlası, üretici ve tüketici fazlalarının toplamından oluşur ve saatlik, blok ve esnek teklifler kullanılarak hesaplanır (EPİAŞ).

2.1. Üretici Fazlası: Üretici fazlası, eşleştirme sonucunda elde edilen satış miktarı karşılığında alınacak toplam tutar ile bu miktarı piyasaya sunmak için teklif edilen tutar arasındaki farkı ifade eder (EPİAŞ).

• Saatlik Tekliflerden Gelen Üretici Fazlası:

$$ \left(\sum_{t\in T}p_{t}\sum_{i\in I}\sum_{l\in L(l)}(Q_{itl}^{1}-Q_{itl}^{0})x_{itl}\right)-\left(\sum_{i\in I}\sum_{t\in T}\sum_{l\in L(l)}\left[0.5x_{itl}(Q_{itl}^{1}-Q_{itl}^{0})(2P_{itl}^{0}+x_{il}(P_{itl}^{1}-P_{il}^{0}))\right]\right) $$

• Blok Satış Tekliflerinden Gelen Üretici Fazlası:

$$ \sum_{b\in B^{*}}y_{b}\cdot Q_{b}\cdot\left(\sum_{t\in T}\delta_{bt}p_{t}-N_{b}P_{b}\right) $$

• Esnek Satış Tekliflerinden Gelen Üretici Fazlası: (N_b=1 olarak alınır)

$$ \sum_{f\in F^{*}}Q_{f}\cdot\left(\sum_{t\in T}z_{ft}p_{t}-P_{f}\right) $$

2.2. Tüketici Fazlası: Tüketici fazlası, eşleştirme sonucunda oluşan alış miktarı için piyasaya teklif edilen tutar ile bu miktarı almak için ödenecek tutar arasındaki farktır (EPİAŞ).

• Saatlik Tekliflerden Gelen Tüketici Fazlası:

$$ \left(\sum_{i\in J}\sum_{t\in T}\sum_{l\in L(l)}\left[0.5x_{itl}(Q_{itl}^{1}-Q_{itl}^{0})(2P_{itl}^{0}+x_{itl}(P_{itl}^{1}-P_{itl}^{0}))\right]\right)-\left(\sum_{t\in T}p_{t}\sum_{i\in J}\sum_{l\in L(l)}x_{itl}(Q_{itl}^{1}-Q_{itl}^{0})\right) $$

• Blok Alış Tekliflerinden Gelen Tüketici Fazlası:

$$ \sum_{b\in B^{a}}y_{b}\cdot Q_{b}\cdot\left(N_{b}P_{b}-\sum_{t\in T}\delta_{bt}p_{t}\right) $$

3. Kısıtlar: Piyasa sonuçlarının belirli kısıtlamaları sağlaması gerekmektedir:

3.1. Arz-Talep Dengesi: Her bir periyotta arz ve talebin birbirine eşit olması zorunludur.

3.2. Saatlik Teklif Eşleşme Miktarı: Bir saatlik teklifin eşleşme miktarı, ilgili saatteki PTF’ye karşılık gelen miktardır. Eğer PTF’ye karşılık gelen bir fiyat kırılımı yoksa, eşleşme miktarı doğrusal enterpolasyon ile bulunur (EPİAŞ).

• Satış teklifleri için:

$$ x_{itl}=\begin{cases} 1, & \text{if } p_{t} \ge p_{itl}^{1} \\ \frac{p_{t}-p_{itl}^{0}}{p_{itl}^{1}-p_{itl}^{0}}, & \text{if } p_{itl}^{0} \le p_{t} < p_{itl}^{1} \\ 0, & \text{if } p_{t} < p_{itl}^{0} \end{cases} $$

• Alış teklifleri için:

$$ x_{idl}=\begin{cases} 1, & \text{if } p_{t} \le P_{id}^{0} \\ \frac{P_{id}^{1}-p_{t}}{P_{id}^{1}-P_{id}^{0}}, & \text{if } P_{id}^{0} < p_{t} < P_{id}^{1} \\ 0, & \text{if } p_{t} \ge P_{id}^{1} \end{cases} $$

3.3. Blok Teklif Kabulü: Blok teklifler ya tamamen kabul edilir ya da tamamen reddedilir; kısmi kabul mümkün değildir. Kabul edildiklerinde, geçerli oldukları tüm periyotlarda kabul edilmiş sayılırlar (EPİAŞ).

$$ y_{b}\in\{0,1\}, \quad \forall b\in B^{s}\cup B^{d} $$

• Fiyat Koşulu: Satış yönündeki blok teklifler, geçerli oldukları saatlerin ortalama PTF’sinden düşük veya eşit fiyatta ise kabul edilirler. Alış yönündeki blok teklifler ise ortalama PTF’sinden yüksek veya eşit fiyatta ise kabul edilirler. Bu kural, çocuk bloklar için uygulanmaz (EPİAŞ).
• Blok satış teklifleri:

$$ N_{b}P_{b}\le\sum_{t\in T}\delta_{bt}p_{t}\Rightarrow y_{b}=1 , \quad \forall b\in B^{s}\backslash B^{sc} $$

• Blok alış teklifleri:

$$ N_{b}P_{b}\ge\sum_{t\in T}\delta_{bt}p_{t}\Rightarrow y_{b}=1 , \quad \forall b\in B^{d}\backslash B^{dc} $$

• Çocuk Blok Kısıtı: Bir çocuk blok teklif, anne blok teklifi kabul edilmeden kabul edilemez.

$$ y_{b}=1\Rightarrow y_{\lambda}=1 \quad \forall\lambda\in\Lambda_{b},b\in B^{sc}\cup B^{dc} $$

• Esnek Teklif Kabulü: Esnek teklifler de ya tamamen kabul edilir ya da tamamen reddedilir.

$$ z_{ft}\in\{0,1\}, \quad \forall f\in F^{s},t\in T $$

• Fiyat Koşulu: Esnek teklif, en yüksek PTF’den daha düşük veya eşit bir fiyatta ise kabul edilmelidir.

$$ P_{f}\le \max_{t\in T}p_{t}\Rightarrow\sum_{t\in T}z_{ft}=1 \quad \forall f\in F^{s} $$

• Tek Periyot Kısıtı: Bir esnek teklif en fazla bir periyotta kabul edilir.

$$ z_{f\hat{t}}=1\Rightarrow z_{ft}=0\forall t\in T\backslash\{\hat{t}\},\forall f\in F^{s},\forall \hat{t}\in T $$

4. Çözüm Yöntemi: Problemin çözümü dört ana modül aracılığıyla gerçekleştirilir: ön-işlem, sezgisel algoritmalar, optimizasyon ve son-işlem algoritmaları (EPİAŞ).

• Ön-işlem: Bu aşamada veri okunur, her saatteki saatlik teklifler tek bir teklif altında toplanır (toplaştırma) ve problem boyutunu optimal değeri kaybetmeden azaltmak için değişken eleme işlemleri yapılır (EPİAŞ).
• Sezgisel Algoritmalar: Optimizasyon modülüne yüksek toplam fazlaya sahip bir başlangıç çözümü sunmak amacıyla Tabu Araması ve Genetik Algoritma gibi iki sezgisel algoritma eş zamanlı çalıştırılır. Bu algoritmalar, esnek teklifleri göz ardı ederek en iyi toplam fazlayı sağlayan blok teklif kombinasyonunu bulmaya odaklanır. En uygun blok kombinasyonu belirlendikten sonra, bu çözüme esnek teklifler eklenir (EPİAŞ).
• Optimizasyon: Sezgisel algoritmalardan elde edilen çözüm, bir matematiksel program çözücüsüne iletilir ve belirlenen süre içinde en iyi çözümün bulunması hedeflenir. Hem kısıtlı hem de kısıtsız modeller çözülür. Eğer kısıtsız model belirtilen bazı kısıtları (e ve g) sağlıyorsa, bu çözüm nihai olarak kabul edilir. Aksi takdirde, kısıtlı model çözülür, kısıtsız modelin çözümü kısıtlara uygun hale getirilir ve en yüksek toplam fazlayı veren çözüm ilan edilir. Problem, Karma Tam Sayılı İkinci Dereceden Program (MIQP) olarak modellenmiştir (EPİAŞ).
• Son-işlem: Bu modül, arz veya talep fazlası durumlarında uygulanan kesinti prosedürünü, çözüm doğrulama ve onarma algoritmalarını ve raporlamayı içerir. Doğrulama algoritmaları, sezgisel ve optimizasyon modüllerinin ürettiği çözümlerin kısıtlara uygunluğunu kontrol eder. Eğer bir çözüm kısıtları sağlamıyorsa, onarma algoritması kullanılarak uygun hale getirilir (EPİAŞ).

5. Talep veya Arz Fazlası Durumları: Enerji eksikliği (talep fazlası) veya enerji fazlası (arz fazlası) durumlarında, sistemdeki arz ve talep, piyasadaki geçerli fiyat limitleri içinde ve yukarıda belirtilen tüm kısıtlamaları karşılayacak şekilde dengelenemez. Bu durumlarda, arz-talep dengesini sağlamak amacıyla saatlik tekliflerde kesintiye gidilir ve blok ve esnek tekliflerin kabul koşulları sağlanmayabilir (EPİAŞ).

• Enerji Fazlası: Bu durumda, ilgili saatin PTF’si minimum fiyatta (P_min) belirlenir. Minimum fiyatta piyasaya sunulan toplam talep (Talep(P_min)), bu fiyattaki toplam arzdan (Arz(P_min)) daha azdır. Bir saatin enerji fazlası, o saatteki minimum fiyata karşılık gelen arz ve talep arasındaki fark olarak hesaplanır: Arz(P_min)−Talep(P_min).
• Enerji Eksikliği: Bu durumda, ilgili saatin PTF’si maksimum fiyatta (P_max) belirlenir. Maksimum fiyatta piyasaya sunulan toplam arz (Arz(P_max)), bu fiyattaki toplam talepten (Talep(P_max)) daha azdır. Bir saatin enerji eksikliği, o saatteki maksimum fiyata karşılık gelen talep ve arz arasındaki fark olarak hesaplanır: Talep(P_max)−Arz(P_max).

Şimdi bu anlattıklarımızı bir örnek üzerinde somutlaştıralım:

 (Bu örnek yapay zeka kullanılarak oluşturulmuştur.)

Bu örnekte, bir saatlik periyot için (örneğin saat 13:00) hipotetik veriler kullanacağız.

Hipotetik Veriler (Saat 13:00 için):

• Piyasa Takas Fiyatı (PTF): 175 ₺/MWh

Teklifler:

1. Saatlik Satış Teklifi (Katılımcı S1):
   • Kırılım Noktaları:
     • Fiyat: 150 ₺/MWh, Miktar: -100 lot (10 MWh)
     • Fiyat: 200 ₺/MWh, Miktar: -150 lot (15 MWh)
2. Saatlik Alış Teklifi (Katılımcı D1):
   • Kırılım Noktaları:
     • Fiyat: 200 ₺/MWh, Miktar: 80 lot (8 MWh)
     • Fiyat: 100 ₺/MWh, Miktar: 0 lot (0 MWh)
3. Blok Satış Teklifi (Katılımcı B1):
   • Süre: Sadece Saat 13:00 için aktif kabul edelim (N_b​=1, δ_b,13:00​=1)
   • Fiyat: 160 ₺/MWh
   • Miktar: -50 lot (5 MWh)
   • Kabul Durumu (y_b​): Blok teklif, ortalama PTF’den (bu durumda tek saat olduğu için PTF) düşük veya eşit fiyatta olduğunda kabul edilir. 160 ₺/MWh≤175 ₺/MWh olduğu için kabul edildi (y_b​=1).
4. Esnek Satış Teklifi (Katılımcı E1):
   • Fiyat: 170 ₺/MWh
   • Miktar: -20 lot (2 MWh)
   • Kabul Durumu (z_f,13:00​): Esnek teklif, en yüksek PTF’den (bu durumda tek saat olduğu için PTF) düşük veya eşit fiyatta olduğunda ve bir periyotta kabul edildiğinde (z_f,13:00​=1) kabul edilir. 170 ₺/MWh≤175 ₺/MWh olduğu için kabul edildi (z_f,13:00​=1).

1. Saatlik Tekliflerin Eşleşme Miktarlarının Hesaplanması:

Saatlik tekliflerin eşleşme miktarı (x_itl​), PTF’ye göre doğrusal enterpolasyon ile bulunur.

• Katılımcı S1 (Saatlik Satış Teklifi):
  • PTF (175 ₺/MWh), 150 ₺/MWh ve 200 ₺/MWh fiyat kırılımları arasındadır.
  • P_itl⁰​=150, Q_itl⁰​=−100
  • P_itl¹​=200, Q_itl¹​=−150
  • Satış teklifi için formül: x_itl​=(p_t​−p_itl⁰​)/(p_itl¹​−p_itl⁰​)
  • x_S1,13:00​=(175−150)/(200−150)=25/50=0.5
  • Eşleşen Miktar (Q_match​): Q_itl⁰​+x_itl​(Q_itl¹​−Q_itl⁰)

=−100+0.5⋅(−150−(−100))=−100+0.5⋅(−50)=−100−25=−125 lot (12.5 MWh satış)

• Katılımcı D1 (Saatlik Alış Teklifi):
  • PTF (175 ₺/MWh), 200 ₺/MWh ve 100 ₺/MWh fiyat kırılımları arasındadır (alış tekliflerinde fiyat azalırken miktar azalır).
  • P_itl⁰​=200, Q_itl⁰​=80
  • P_itl¹​=100, Q_itl¹​=0
  • Alış teklifi için formül: x_itl​=(p_t​−P_itl⁰​)/(P_itl¹​−P_itl⁰​)
  • x_D1,13:00​=(175−200)/(100−200)=−25/−100=0.25
  • Eşleşen Miktar (Q_match​): Q_itl⁰​+x_itl​(Q_itl¹​−Q_itl⁰​)

=80+0.25⋅(0−80)=80+0.25⋅(−80)=80−20=60 lot (6 MWh alış)

2. Üretici Fazlası Hesaplanması:

• Katılımcı S1 (Saatlik Satış):
  • p_t​=175, Q_itl⁰​=−100, Q_itl¹​=−150, P_itl⁰​=150, P_itl¹​=200, x_itl​=0.5
  • Fazla Formülü: p_t​(Q_itl¹​−Q_itl⁰​)x_itl​−[0.5x_itl​(Q_itl¹​−Q_itl⁰​)(2P_itl⁰​+x_itl​(P_itl¹​−P_itl⁰​))]
  • Term 1 (Gelir): 175⋅(−150−(−100))⋅0.5=175⋅(−50)⋅0.5=−4375 (Bu, PTF üzerinden elde edilen gelirdir, negatif miktar olduğu için maliyet olarak da düşünülebilir)
  • Term 2 (Teklif maliyeti): 0.5⋅0.5⋅(−50)⋅(2⋅150+0.5⋅(200−150)) =0.25⋅(−50)⋅(300+0.5⋅50)

=−12.5⋅(300+25)

=−12.5⋅325=−4062.5

• Üretici Fazlası: −4375−(−4062.5)=−4375+4062.5=−312.5 (lot-TL olarak)
• Not: Bu hesaplama lot bazında olup, MWh’ye çevrildiğinde farklı yorumlanabilir. Genel olarak üretici fazlası pozitif beklenir, bu örneğin basitleştirilmesinden veya formülün genel yapısından kaynaklı olabilir.
• Katılımcı B1 (Blok Satış):
  • Teklif kabul edildi (y_b​=1)
  • Q_b​=−50 lot, N_b​=1 (tek saat), P_b​=160 ₺/MWh, ∑_t∈T​δ_bt​p_t​=175 ₺/MWh
  • Fazla Formülü: y_b​⋅Q_b​⋅(∑_t∈T​δ_bt​p_t​−N_b​P_b​)
  • Üretici Fazlası: 1⋅(−50)⋅(175−1⋅160)=−50⋅(15)=−750 (lot-TL olarak)
• Katılımcı E1 (Esnek Satış):
  • Teklif kabul edildi (z_f,13:00​=1)
  • Q_f​=−20 lot, P_f​=170 ₺/MWh, ∑_t∈T​z_ft​p_t​=175 ₺/MWh (Esnek teklif sadece kabul edildiği saatte geçerli olur)
  • Fazla Formülü: Q_f​⋅(∑_t∈T​z_ft​p_t​−P_f​)
  • Üretici Fazlası: (−20)⋅(175−170)=−20⋅5=−100 (lot-TL olarak)

3. Tüketici Fazlası Hesaplanması:

• Katılımcı D1 (Saatlik Alış):
  • p_t​=175, Q_itl⁰​=80, Q_itl¹​=0, P_itl⁰​=200, P_itl¹​=100, x_itl​=0.25
  • Fazla Formülü: [0.5x_itl​(Q_itl¹​−Q_itl⁰​)(2P_itl⁰​+x_itl​(P_itl^1​−P_itl⁰​))]−p_t​(Q_itl¹​−Q_itl⁰​)x_itl​
  • Term 1 (Teklif değeri): 0.5⋅0.25⋅(0−80)⋅(2⋅200+0.25⋅(100−200)) =0.125⋅(−80)⋅(400+0.25⋅(−100)) =−10⋅(400−25) =−10⋅375=−3750
  • Term 2 (Ödenen miktar): 175⋅(0−80)⋅0.25=175⋅(−80)⋅0.25=−3500
  • Tüketici Fazlası: −3750−(−3500)=−3750+3500=−250 (lot-TL olarak)

4. Arz-Talep Dengesi Kontrolü (Saat 13:00 için):

• Arz:
  • S1 (Saatlik Satış Eşleşmesi): −125 lot (satış, negatif miktar)
  • B1 (Blok Satış Kabulü): −50 lot (satış, negatif miktar)
  • E1 (Esnek Satış Kabulü): −20 lot (satış, negatif miktar)
  • Toplam Arz: (−125)+(−50)+(−20)=−195 lot
• Talep:
  • D1 (Saatlik Alış Eşleşmesi): 60 lot (alış, pozitif miktar)
  • Toplam Talep: 60 lot
• Denge Kontrolü: Toplam Alış – Toplam Satış = 0 olmalı.
  • 60 lot−(−195 lot)=60+195=255 lot
  • Burada 255 lotluk bir dengesizlik oluştu. Gerçek bir GÖP algoritması, piyasayı dengelemek için PTF’yi iteratif olarak ayarlardı. Bu örnek, sadece formüllerin nasıl uygulandığını göstermek için basitleştirilmiştir ve dengenin sağlanmadığı bir PTF değeri kullanılmıştır. Optimizasyon algoritması, bu dengesizliği sıfıra indirmek ve piyasa fazlasını maksimize etmek için PTF’yi ve teklif eşleşmelerini optimize eder.

Bu örnek, EPİAŞ’ın karmaşık matematiksel optimizasyon problemini çözmek için kullandığı temel mekanizmaları ve formüllerin nasıl işlediğini göstermektedir. Gerçek piyasada çok sayıda katılımcı, binlerce teklif ve ek kısıtlamalar (iletim limitleri, santral teknik limitleri vb.) olduğu için hesaplamalar çok daha karmaşıktır ve özel optimizasyon yazılımları gerektirir.

2.6. HES’ler İçin GÖP’nin Önemi

HES işletmecileri için GÖP, sadece bir fiyat bülteni olmaktan öte, stratejik bir karar alma platformudur (HESİAD).

• Planlama = Kar Tahmini ve Optimal Kaynak Kullanımı: HES’ler, depolama kabiliyetleri sayesinde suyu “depolanabilir bir yakıt” olarak kullanır. GÖP fiyatları, bu “yakıtın” ne zaman en değerli hale geleceğine dair güçlü sinyaller sağlar. GÖP fiyat eğrilerini analiz ederek, HES işletmecileri ertesi günkü üretim planlarını geliştirir, su tahsislerini optimize eder ve böylece potansiyel karlarını maksimize ederler. Doğru planlama, suyun mümkün olan en yüksek getiriyle enerjiye dönüştürülmesini sağlar (DSİ).
• Dengesizlik Riskini Azaltma ve Ceza Mekanizmalarından Kaçınma: Elektrik piyasasında, beyan edilen ve gerçekleşen üretim veya tüketim miktarları arasındaki sapmalara “dengesizlik” denir. Bu dengesizlikler, Dengeleme Güç Piyasası (DGP) mekanizmaları aracılığıyla ek maliyetlere (cezalara) yol açabilir (EPİAŞ). GÖP’e doğru ve gerçekçi teklifler sunmak, HES’lerin dengeleme mekanizmalarına daha az maruz kalmasını ve dolayısıyla olası dengesizlik maliyetlerinden kaçınmasını sağlar (TEİAŞ).

Su Yönetimi ve “Fiyat-Zamanlama” İlişkisi: Bir HES’in en değerli varlığı suyudur. GÖP, HES işletmecilerine su yönetimini piyasa fiyatlarıyla entegre etme fırsatı sunar. Yüksek PTF saatlerinde (pik saatler) suyu kullanarak daha fazla elektrik üretmek ve düşük PTF saatlerinde (off-peak saatler) suyu depolamak, bir HES’in gelirini önemli ölçüde artırabilir. Bu “fiyat-zamanlama” ilişkisi, özellikle rezervuarlı HES’ler için uzun vadeli su rezervlerinin stratejik yönetimini gerektirir (HESİAD). Basitçe söylemek gerekirse, anahtar, suyun kWh başına en yüksek getiriyi sağladığı anı yakalamaktır.

2.7. Gerçek GÖP Verileriyle Örnek Senaryo

GÖP’ün teorik işleyişini, gerçek hayattan bir örnekle somutlaştıralım.

• 21 Haziran 2025 Saatlik Fiyat Eğrisi (Örnek Data): Farz edelim ki 21 Haziran 2025 tarihli GÖP sonuçları aşağıdaki gibi gerçekleşmiştir:

• “Saat 14:00 PTF = 2700 TL/MWh – Üretim Ne Kadar Olmalıydı?”: Bu senaryoda, HES işletmecisi 20 Haziran günü, ertesi gün (21 Haziran) saat 14:00’te PTF’nin 2700 TL/MWh gibi yüksek bir değere ulaşacağını tahmin etmiştir. HES’in toplam günlük su debisi 10.000 m³/gün, türbin verimliliği 90% ve net düşüsü 50 metredir. Santralin kapasitesi 20 MWh/saat. Normal bir üretim planında HES tüm gün boyunca sabit bir üretimle (örneğin 10 MWh/saat) çalışabilirdi. Ancak bu durumda, saat 14:00’teki yüksek fiyattan tam olarak yararlanılamazdı. Bu noktada, “üretimi değil, geliri maksimize et” ilkesi devreye girer. HES, su depolama kapasitesi ve rampalama hızları elveriyorsa, bu saatte maksimum kapasiteyle (20 MWh) üretim yapmayı hedeflemelidir. (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulan Örnek Senaryo)
• 3 Farklı Teklif Stratejisi Karşılaştırması: Bir HES işletmecisinin 21 Haziran 2025 için düşünebileceği üç farklı GÖP teklif stratejisini inceleyelim:
  • Sabit Baz Yük Teklifi: Gün boyunca her saat 10 MWh sabit üretim teklifi vermek.
    • Avantaj: Basitlik, düşük dengeleme riski (eğer tahminler tutarlıysa).
    • Dezavantaj: Fiyat piklerinden yeterince yararlanamama. Örneğin, saat 14:00’teki 2700 TL/MWh’lik fiyattan sadece 10 MWh satıldığı için potansiyel gelir kaybı yaşanır.
    • Tahmini Gelir: 10 MWh * (Tüm saatlerin PTF ortalaması) * 24 saat.
  • Fiyat Odaklı Teklif (Blok Teklif ile): Özellikle yüksek PTF beklenen saatlere odaklanmak.
    • Strateji: Saat 12:00-16:00 (4 saatlik blok) arasında 20 MWh/saat (maksimum kapasite) ve diğer saatlerde 6 MWh/saat üretim teklif etmek.
    • Avantaj: Yüksek fiyatlı saatlerden maksimum fayda sağlama, suyun stratejik kullanımı.
    • Dezavantaj: Blok teklifin tamamının kabul edilmeme riski. Su yönetimi daha karmaşıktır.
    • Tahmini Gelir: (20 MWh * Yüksek PTF saatleri) + (6 MWh * Düşük PTF saatleri) – (Varsa dengeleme maliyetleri). Bu strateji ile gelir, ilk seçeneğe göre önemli ölçüde artabilir.
  • Dinamik Esnek Teklif (Saatlik Optimizasyon): Her bir saat için PTF tahminlerine göre en optimal üretim miktarını teklif etmek.
    • Strateji: Her saatin PTF tahminine göre farklı bir üretim miktarı (örneğin, 14:00’te 20 MWh, 02:00’de 5 MWh). Bu, gelişmiş optimizasyon yazılımları gerektirir.
    • Avantaj: Potansiyel olarak en yüksek gelir potansiyeli, piyasa dalgalanmalarına tam adaptasyon.
    • Dezavantaj: En karmaşık strateji, doğru PTF tahminlerine bağımlılık, daha yüksek dengeleme riski potansiyeli (eğer tahminler saparsa).
    • Tahmini Gelir: Saate göre değişen MWh * Saate göre değişen PTF (maksimum gelir).

Bu örnek, GÖP’ün HES işletmecileri için sadece bir operasyonel araç değil, aynı zamanda gelirleri ve karlılığı doğrudan etkileyen stratejik bir platform olduğunu açıkça göstermektedir. (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulan Örnek Senaryo)

3. PTF: Piyasa Takas Fiyatı Nedir, Nasıl Yorumlanır?

Piyasa Takas Fiyatı (PTF), Türkiye elektrik piyasasında GÖP’te her bir saat için oluşan ve alım-satım işlemlerinde kullanılan tekil fiyattır. Elektrik piyasasının nabzını tutan bir gösterge olarak, PTF’nin dinamiklerini anlamak, enerji ticareti yapan herkes için hayati öneme sahiptir. (EPİAŞ)

3.1. Tanım ve Ayrımı: PTF vs SMF

PTF ve Sistem Marjinal Fiyat (SMF) terimleri sıkça birbirinin yerine kullanılsa da, teknik ve kavramsal olarak aralarında önemli bir ayrım bulunur (EPİAŞ).

• PTF: Piyasa Katılımcıları İçin İşlem Fiyatı: PTF, GÖP’te eşleşen tüm alım ve satım işlemlerinin gerçekleştiği tekil fiyattır. Yani, o saatte piyasada alım yapan her katılımcı bu fiyattan elektriği alır, satış yapan her katılımcı da bu fiyattan elektriği satar. Bu, piyasa katılımcılarının ödeme ve tahsilatlarını doğrudan etkileyen nihai fiyattır (EPİAŞ).
• SMF: Sistem İçin Marjinal Denge Noktası: SMF ise, arz ve talep eğrilerinin kesiştiği, yani ilave bir birim elektriğin üretilmesi veya tüketilmesi için gereken marjinal maliyeti gösteren teorik bir değerdir. Genellikle GÖP’te PTF, SMF’ye eşit olarak belirlenir. Ancak, bazı özel durumlarda, özellikle iletim kısıtları (şebekedeki dar boğazlar) veya bölgesel fiyatlandırma mekanizmaları gibi durumlar söz konusu olduğunda, PTF ve SMF arasında küçük farklılıklar ortaya çıkabilir. SMF, sistem operatörü (TEİAŞ) için sistemin genel maliyet etkinliğini ve marjinal üretim birimini anlamak adına daha önemli bir göstergedir (EPİAŞ, TEİAŞ).

3.2. PTF Dinamiklerini Belirleyen Faktörler

PTF, adeta bir finans piyasası gibi, sayısız iç ve dış faktörün etkisi altında sürekli dalgalanır. Bu faktörlerin derinlemesine anlaşılması, PTF tahmin modelleri geliştirmek ve riskleri yönetmek için elzemdir.

• Meteorolojik Koşullar (Kuraklık, Sıcaklık, Rüzgar, Güneş): Hava durumu, PTF üzerindeki en belirleyici doğal faktörlerden biridir.
  • Sıcaklık: Yazın artan sıcaklıklar klima kullanımını artırarak elektrik talebini tavan yaptırır, kışın soğuklar ise ısıtma talebini yükseltir. Bu artan talepler PTF’yi yukarı çeker (HESİAD).
  • Kuraklık: HES’ler için ana yakıt olan suyun azalması, hidroelektrik üretimini kısıtlar. Bu durum, piyasada daha pahalı termik santrallerin devreye girmesine neden olarak PTF’yi yükseltir (HESİAD).
  • Rüzgar ve Güneş: Rüzgar hızı ve güneşlenme miktarı, rüzgar ve güneş enerjisi santrallerinin (RES, GES) üretimini doğrudan etkiler. Bu yenilenebilir kaynakların üretimi arttığında (rüzgarlı/güneşli havalarda) piyasaya ucuz elektrik arzı artar ve PTF düşme eğilimi gösterir. Tam tersi durumda ise PTF yükselebilir (HESİAD).
• Yakıt Fiyatları (Doğalgaz, Kömür, Petrol): Türkiye elektrik üretiminde doğalgaz ve kömürün önemli payı vardır. Bu yakıtların küresel piyasa fiyatlarındaki değişimler, döviz kuru hareketleri ve ulusal vergilendirme politikaları doğrudan PTF’ye yansır. Özellikle doğalgaz santralleri, esneklikleri nedeniyle çoğu zaman marjinal fiyatı belirleyen kaynaklardır. Doğalgaz fiyatındaki 1 birimlik artış, doğalgaz santrallerinin teklif fiyatlarını yükselterek PTF’yi de yukarı çeker (EPİAŞ).
• Üretim Tipi ve Maliyet Yapısı (Baz Yük, Esnek Kaynaklar):
  • Baz Yük Santralleri: Genellikle düşük marjinal maliyetli (ancak yüksek sabit maliyetli) nükleer ve bazı kömür santralleri gibi tesisler, günün büyük bir kısmında sürekli üretim yaparak piyasanın baz yükünü karşılarlar.
  • Orta Yük ve Pik Yük Santralleri: Doğalgaz çevrim santralleri (CCGT) gibi daha hızlı devreye girip çıkabilen ancak marjinal maliyeti yüksek olan santraller, talebin arttığı veya baz yük santrallerinin yetersiz kaldığı “pik” saatlerde devreye girerek PTF’yi belirlerler (EPDK, EPİAŞ).
• Teknik Arızalar, Bakım Planları ve İletim Kısıtları: Büyük üretim santrallerindeki beklenmedik arızalar veya planlı bakım çalışmaları, anlık olarak piyasadaki arzı azaltır ve PTF’nin yükselmesine neden olabilir. Ayrıca, elektrik iletim hatlarındaki kapasite kısıtları (iletim sıkışıklığı) da bazı bölgelerde PTF’nin farklılaşmasına veya yükselmesine yol açabilir (TEİAŞ, EPİAŞ).

3.3. PTF Üzerinden HES Stratejisi Belirleme

HES’ler için PTF, sadece bir gösterge olmaktan öte, operasyonel ve finansal stratejilerini şekillendiren temel bir sinyaldir.

• Tahminlerin Zamanlama ile Eşleşmesi ve Arbitraj Fırsatları: HES işletmecileri, gelişmiş tahmin modelleri ve piyasa analizleri aracılığıyla gelecekteki PTF eğilimlerini öngörmeye çalışırlar. Bu tahminler, su kaynaklarının optimal kullanımını planlamak için kullanılır. Temel strateji, suyun “ucuz” olduğu (yani fırsat maliyetinin düşük olduğu) zamanlarda depolanması ve “pahalı” olduğu (yani yüksek PTF beklenen) zamanlarda enerjiye dönüştürülerek satılmasıdır. Bu, fiyat arbitrajı olarak adlandırılan bir yaklaşımdır ve HES’lerin doğal depolama yeteneği sayesinde en etkili uygulayabileceği stratejidir. (HESİAD)
• PTF Yüksek Saatlerde Üretimi Artırmak: Genellikle iş günlerinde, sabah ve akşam pik saatlerinde elektrik talebi en yüksek seviyelere ulaşır ve bu da PTF’nin yükselmesine neden olur. HES’ler, rampalama (üretimi hızlı artırma) kabiliyetleri ve su rezervuarları elverdiği sürece, bu yüksek fiyatlı saatlerde üretimlerini maksimum seviyeye çıkararak gelirlerini maksimize edebilirler. Bu, özellikle barajlı HES’ler için günlük veya haftalık su yönetiminin ana odağıdır (EPİAŞ)
• Tahmin Fiyat – Su Senaryosu ile Verim Analizi ve Risk Yönetimi: Gelişmiş yazılımlar ve analitik modeller kullanarak, farklı PTF tahmin senaryoları (iyimser, gerçekçi, kötümser), çeşitli hidrolojik koşullar (kurak, normal, yağışlı) ve HES’in operasyonel kısıtları (türbin verimliliği, su seviyesi limitleri) altında detaylı verim analizleri yapmak mümkündür. Bu analizler, olası gelirleri, maliyetleri ve riskleri önceden belirlemeye yardımcı olur. Ayrıca, ikili anlaşmalar (bilateral sözleşmeler) veya finansal hedging araçları kullanarak GÖP’teki fiyat dalgalanmalarına karşı riskten korunma stratejileri de geliştirilebilir. Bu, HES’lerin finansal istikrarını sağlamak için önemlidir. (DSİ)

RENEWASOFT’UN ÇÖZÜMÜ – GÖP + PTF Destekli Karar Modülü

Türkiye elektrik piyasasının karmaşıklığı ve PTF’nin sürekli değişkenliği, HES işletmecileri ve enerji ticareti yapan şirketler için doğru zamanda, doğru kararları almayı zorlaştırır. Renewasoft olarak, bu zorlukların üstesinden gelmeniz, verimliliğinizi artırmanız ve gelirlerinizi maksimize etmeniz için özel olarak tasarlanmış GÖP + PTF Destekli Karar Modülü’nü sunuyoruz.

Neden Renewasoft’un Çözümü?

Piyasada var olan belirsizlikleri fırsata çevirmenizi sağlayacak, yapay zeka destekli, kapsamlı ve kullanıcı dostu bir platform sunuyoruz.

• PTF + Tahmin Entegrasyonu: Geleceği Görün, Anlık Kararlar Alın Modülümüz, gelişmiş algoritmalar ve makine öğrenimi modelleri kullanarak elde edilen güvenilir PTF tahminlerini sisteminize entegre eder. Bu entegrasyon, operasyonel kararlarınızı veri odaklı hale getirir.
  • Tahmin Ekranında Saatlik PTF Görsel Olarak İşaretlenir: Sezgisel arayüzümüz sayesinde, ertesi günün ve hatta daha uzun vadeli PTF tahminlerini anlık olarak görüntüleyebilirsiniz. Yüksek fiyat beklenen saatler, renk kodlamaları ve görsel işaretçilerle vurgulanarak, gelir fırsatları ilk bakışta fark edilir hale gelir. Bu görselleştirme, hızlı karar verme süreçlerinizi destekler.
  • HES İçin Optimum Üretim Saatleri Vurgulanır: Sistemimiz, sadece PTF tahminlerini göstermekle kalmaz; aynı zamanda HES’inizin teknik kısıtlamaları (maksimum/minimum kapasite, rampalama hızları) ve anlık su rezervuar seviyeleri gibi operasyonel verileri de dikkate alarak, her bir saat için en karlı üretim miktarını ve dolayısıyla optimum üretim saatlerini otomatik olarak önerir. Bu sayede, su kaynaklarınızı en verimli şekilde kullanarak gelir potansiyelinizi en üst düzeye çıkarırsınız.
• PTF-Üretim Sapma Raporu: Kayıp Fırsatları Tespit Edin ve Önleyin Geçmiş performansınızı analiz ederek, kaçırdığınız gelir fırsatlarını ve operasyonel sapmaları belirlemenize yardımcı olan detaylı raporlama yetenekleri sunuyoruz.
  • “Yüksek PTF Saatlerinde Üretim Düşük Kaldı” Uyarısı: Modülümüz, geriye dönük verileri analiz ederek, belirlediğiniz eşik değerlerin üzerindeki PTF saatlerinde (örneğin, 2500 TL/MWh üzeri) HES’inizin üretiminin potansiyelinin altında kaldığını otomatik olarak tespit eder. Bu tespit, kayıp fırsat maliyetinizi hesaplamanıza olanak tanır ve gelecekte benzer durumların önüne geçmek için stratejilerinizi gözden geçirmenizi sağlar.
  • Günlük E-posta veya Sistem İçi Bildirimle Yöneticiyi Bilgilendirme: Bu kritik uyarılar ve sapma raporları, günlük olarak özelleştirilebilir e-posta bildirimleri veya sistem içi uyarılar aracılığıyla ilgili yöneticilere ve enerji ticareti ekiplerine anında ulaştırılır. Bu proaktif bilgilendirme, hızlı aksiyon alınmasını ve operasyonel verimliliğin sürekli denetlenmesini sağlar.
• Otomatik Uyarılar ve Raporlama: Proaktif Yönetim, Akıllı Kararlar Modülümüz, piyasa dinamiklerini sürekli izler ve önceden tanımlayacağınız özel kriterlere göre otomatik uyarılar ve kapsamlı raporlar oluşturur.
  • “Yarın Saat 10:00 PTF > 2000 TL – Üretim Planınız Yetersiz Görünüyor”: Sistem, GÖP sonuçları veya tahminler beklediğiniz fiyat eşiklerini aştığında (örneğin, “yarın saat 10:00’da PTF’nin 2000 TL/MWh’nin üzerinde olması bekleniyor ve mevcut üretim planınız bu yüksek fiyat fırsatını yeterince değerlendirmiyor”) size otomatik olarak bildirim gönderir. Bu uyarılar, günlük planlamanızı anında gözden geçirmenize olanak tanır.
  • PTF’ye Göre Sıralanmış Üretim Önerisi: Renewasoft’un modülü, sadece uyarmakla kalmaz, aynı zamanda somut çözümler sunar. PTF tahminlerini, HES’inizin mevcut su seviyesi, günlük debi, türbin verimliliği ve kapasite gibi tüm operasyonel kısıtlarını analiz ederek, önümüzdeki 24 saat veya daha uzun dönem için en karlı saatlere göre optimize edilmiş, saatlik üretim önerileri sunar. Bu öneriler, santralinizin gelirini maksimize etmek için otomatik olarak ayarlanabilir veya manuel olarak uygulanabilir.

Renewasoft’un GÖP + PTF Destekli Karar Modülü ile Türkiye elektrik piyasasının karmaşık dinamiklerini daha iyi anlayın. Veri odaklı ve proaktif kararlar alın. Santralinizin verimliliğini ve gelir potansiyelini en üst düzeye çıkarın. Piyasada bir adım önde olmak ve rekabet avantajı elde etmek için daha fazla bilgi almak veya bir demo talep etmek için bizimle iletişime geçin.

Kaynakça

• Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (EPİAŞ): Piyasa işleyiş kuralları, güncel piyasa verileri ve raporları.
• Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ): Sistem dengesi, iletim ve arz-talep istatistikleri.
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK): Elektrik piyasası mevzuatı ve düzenlemeleri.
• Hidroelektrik Santral İşletmecileri Derneği (HESİAD): Sektör raporları, hidroelektrik enerjiye ilişkin analizler ve yayınlar.

Not: Bu yazıda yer alan PTF örnek senaryosu, algoritmaların işleyişini açıklayan sayısal örnekler, belirtilen fiyat ve zamanlama bilgileri ile tüm görseller tamamen yapay zeka tarafından oluşturulmuş kurgusal içeriklerdir. Amaç, genel piyasa dinamiklerini ve hesaplama adımlarını daha iyi anlatmaktır. Gerçek piyasa verilerini temsil etmemektedir.